Het programma Spoorloos krijgt een nieuwe formule. Derk Bolt past daar, als toonbeeld van het wittereddersyndroom, niet meer bij. Het iconische tv-format toonde sinds 1990 volwassen geadopteerden in hun rijke omgeving hier en de moeizame zoektocht van Derk langs armoedige hutjes in het geboorteland.

Zodra Derk een biologische moeder had gevonden, vertelde zij dat ze geen geld had voor eten en haar kinderen daarom wel had moeten afstaan. Als kijker kon je alleen maar concluderen dat de kinderen gered waren van een miezerig bestaan. Wat volgde was veel dankbaarheid dat het kind goed terecht was gekomen en natuurlijk dat Derk hen had herenigd.

Decennialang droeg Spoorloos zo bij aan het in stand houden van het adoptiesprookje. Het idee dat eerstewereldouders arme kinderen ‘redden’ uit de derde wereld om ze hier in weelde op te voeden. Maar die formule stamt uit de tijd dat Kinderen voor Kinderen nog zong dat een kind onder de evenaar later vaak een bedelaar zou worden. Dat die kinderen nooit een keuze hadden, daar stond niemand bij stil. En dat veel geadopteerden er als volwassenen heel anders tegenaan kijken, kwam niet ter sprake in Spoorloos.

Maar nu lijkt er echt een einde te komen aan het sprookje. Op het moment dat KRO-NCRV stopt met de oude vorm van Spoorloos, stopt de Tweede Kamer de interlandelijke adoptie. De vraag naar geadopteerden en de enorme geldbedragen die daarbij gepaard gaan, zorgen ervoor dat te veel kinderen worden gestolen van hun ouders. Vrouwen worden zelfs gedwongen om kinderen te krijgen enkel en alleen om af te staan ter adoptie.

Geadopteerden zijn het kind van de rekening van corrupte ambtenaren, reddende nonnen en ambassadepersoneel dat geen kritische vragen stelt. Eind jaren zeventig was al bekend dat adoptie ook mensenhandel faciliteerde. Maar die realiteit is pas recent doorgedrongen in de hoofden van de witte redders. Ook nu stimuleert de grote vraag van geadopteerden naar de hereniging met hun biologische familie opnieuw malafide praktijken. ‘Spoorloos’ was zelf ook al slachtoffer van zogenoemde acting moms, speelmoeders die tegen betaling spelen dat zij iemands biologische moeder zijn.

Derk Bolt zegt op NPO Radio 1 de keerzijde van de adoptie-industrie wel degelijk gezien te hebben, ook al kreeg de Spoorloos-kijker daar niets van mee. De vraag is of de nieuwe formule, hopelijk met en door geadopteerden, die kant wel kan laten zien. Illegaal geadopteerden kunnen op zich wel hulp gebruiken want alles in hun dossier is nep. Alle sporen die kunnen leiden naar hun ware identiteit, zijn moedwillig gewist. Hen wacht een lange en kostbare zoektocht zonder garantie op een happy end of überhaupt op een einde. Het is de vraag of dat zich leent voor een tv-format. We kijken toch liever naar een feel good-sprookje voor het slapen gaan.

Deze column is gepubliceerd op 24 juli 2024 in het Noordhollands Dagblad, Leidsch Dagblad, de Gooi- en Eemlander, Haarlems Dagblad en IJmuider Courant.